Ung thư không phải lúc nào cũng xuất phát từ lối sống hay thói quen sinh hoạt. Trong thực tế lâm sàng, không ít bệnh nhân được bác sĩ đánh giá là mang “nguy cơ sẵn có” ngay từ khi sinh ra - xuất phát từ yếu tố di truyền trong gia đình. Có những loại ung thư không chỉ xuất hiện ở một cá nhân, mà lặp đi lặp lại ở nhiều thế hệ.

Vậy những loại ung thư nào có xu hướng di truyền rõ rệt nhất? Nếu cha mẹ mắc bệnh, con cái cần làm gì để giảm rủi ro?

1. Ung thư tuyến giáp - nếu cha mẹ mắc, con nguy cơ tăng gấp 3 lần

Ung thư tuyến giáp là một trong những bệnh ung thư có mối liên hệ di truyền tương đối rõ. Các nghiên cứu cho thấy khoảng 4% trường hợp ung thư tuyến giáp có yếu tố di truyền, trong đó nguy cơ ở con cái tăng gấp khoảng 3 lần nếu cha hoặc mẹ từng mắc bệnh.

Đặc biệt, ung thư tuyến giáp dạng tủy là thể bệnh có tính di truyền cao nhất. Khoảng 25–30% ca ung thư tuyến giáp dạng này liên quan đến đột biến gen, thường di truyền theo dòng gia đình. Với các thể không phải dạng tủy, tỷ lệ di truyền thấp hơn nhưng vẫn chiếm khoảng 5%.

Vì vậy, với những người có người thân trực hệ từng mắc ung thư tuyến giáp, bác sĩ khuyến cáo nên siêu âm tuyến giáp định kỳ, kết hợp xét nghiệm hormone kích thích tuyến giáp (TSH). Nếu kết quả bình thường, có thể kiểm tra lại sau 2–3 năm.

2. Ung thư đại trực tràng - nguy cơ ở con có thể gần 50%

Ung thư đại trực tràng là một trong những loại ung thư có yếu tố gia đình rất rõ ràng. Khoảng 20% bệnh nhân có tiền sử gia đình, và nếu cha mẹ mắc bệnh, nguy cơ ở con cái có thể tăng gấp 2-3 lần so với người bình thường.

Đặc biệt nguy hiểm là hội chứng polyp tuyến gia đình (FAP) - một rối loạn di truyền khiến hàng trăm, thậm chí hàng nghìn polyp xuất hiện trong đại tràng từ rất sớm. Nếu không được can thiệp, gần như 100% bệnh nhân FAP sẽ tiến triển thành ung thư đại trực tràng trước tuổi 40. Trong trường hợp cha hoặc mẹ mắc bệnh do hội chứng này, nguy cơ di truyền cho con có thể lên tới 50%.

Với nhóm nguy cơ cao, việc nội soi đại tràng sớm đóng vai trò sống còn. Người bình thường nên bắt đầu nội soi từ 40 tuổi, trong khi người có tiền sử gia đình cần tầm soát sớm hơn, từ 30–35 tuổi, và lặp lại mỗi 3-5 năm.

3. Ung thư dạ dày - nguy cơ cao gấp 2-3 lần

Ung thư dạ dày có khoảng 10-15% trường hợp liên quan yếu tố gia đình, thường xuất hiện sớm và có nhiều người mắc trong cùng một dòng họ. Đáng chú ý nhất là ung thư dạ dày di truyền thể lan tỏa, liên quan đến đột biến gen CDH1.

Người mang đột biến gen này có nguy cơ mắc ung thư dạ dày suốt đời lên tới 60–80%. Không chỉ vậy, phụ nữ mang gen CDH1 còn có nguy cơ cao hơn đối với ung thư vú.

Với những gia đình từng có người mắc ung thư dạ dày, các chuyên gia khuyến cáo nên nội soi dạ dày định kỳ từ 40 tuổi hoặc sớm hơn, lặp lại mỗi 1–2 năm, đồng thời cân nhắc các phương pháp chẩn đoán hình ảnh khi cần thiết.

4. Ung thư phổi - khoảng 50% bệnh nhân có tiền sử gia đình

Hút thuốc lá vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư phổi, nhưng yếu tố di truyền không hề nhỏ. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng tỷ lệ bệnh nhân ung thư phổi có người thân từng mắc bệnh là rất cao.

Cụ thể, ung thư phổi tế bào vảy có khoảng 35,8% bệnh nhân có tiền sử gia đình, trong khi ở ung thư phổi tuyến (adenocarcinoma) ở nữ giới, con số này lên tới 58,3%. Nếu trong gia đình có từ 1-2 người thân trực hệ mắc bệnh, nguy cơ ở người còn lại có thể tăng 2,5 lần; nếu có 3 người trở lên, nguy cơ tăng hơn 4 lần.

Đối với nhóm nguy cơ cao, chụp CT liều thấp (LDCT) được xem là phương pháp tầm soát hiệu quả, nên thực hiện từ 45 tuổi, hoặc sớm hơn nếu có nhiều yếu tố nguy cơ đi kèm.

5. Ung thư vú - con gái có mẹ mắc sẽ tăng nguy cơ gấp 3 lần

Ung thư vú là loại ung thư có mối liên hệ di truyền được nghiên cứu kỹ lưỡng nhất. Nếu mẹ mắc ung thư vú, đặc biệt trước 50 tuổi, hoặc trong gia đình có từ hai người thân trực hệ trở lên mắc ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng, nguy cơ ở con gái có thể cao gấp 2–3 lần.

Nguyên nhân thường liên quan đến đột biến gen BRCA1 và BRCA2. Các gen này có thể được truyền từ mẹ hoặc cha, và khi mang đột biến, phụ nữ có nguy cơ mắc ung thư vú và ung thư buồng trứng cao hơn nhiều so với dân số chung.

Phụ nữ có tiền sử gia đình được khuyến cáo siêu âm vú hằng năm từ 35 tuổi, kết hợp chụp nhũ ảnh từ 40 tuổi. Với người mang gen BRCA, việc tầm soát nên bắt đầu từ 25 tuổi.

6. Ung thư tuyến tiền liệt - nguy cơ tăng gấp nhiều lần nếu có người thân mắc

Khoảng 5–15% ung thư tuyến tiền liệt có liên quan đến yếu tố di truyền. Nếu trong gia đình có người mắc bệnh, nguy cơ ở nam giới có thể tăng khoảng 60%.

Trường hợp có một người thân trực hệ mắc bệnh, nguy cơ có thể tăng gấp đôi; nếu có từ hai người trở lên, nguy cơ tăng 5-11 lần, đồng thời bệnh thường xuất hiện sớm hơn 6–7 năm so với người không có tiền sử gia đình.

Do đó, nam giới có tiền sử gia đình nên tầm soát ung thư tuyến tiền liệt từ 40 tuổi, kiểm tra định kỳ hằng năm để phát hiện sớm.

Yếu tố di truyền không đồng nghĩa với bản án chắc chắn mắc ung thư, nhưng nó khiến cơ thể nhạy cảm hơn trước các tác nhân gây bệnh. Khi kết hợp với những yếu tố như hút thuốc, chế độ ăn uống kém lành mạnh, ít vận động hoặc tiếp xúc với hóa chất độc hại, nguy cơ sẽ gia tăng đáng kể.

Hiểu rõ tiền sử gia đình, chủ động tầm soát sớm và duy trì lối sống lành mạnh chính là cách quan trọng nhất để giảm thiểu rủi ro và bảo vệ sức khỏe lâu dài.