Đặc điểm cơ thể độc đáo
Trên dòng chảy hùng vĩ của sông Đà, đặc biệt tại khu vực lòng hồ thủy điện Hòa Bình, Sơn La và một phần Phú Thọ, có một loài đặc sản được ví như “ngọc trong nước”. Mỗi năm chỉ xuất hiện trong khoảng thời gian ngắn ngủi (khoảng 1–2 tháng), cá ngần hay còn gọi là cá thủy tinh, cá sữa.
Cá ngần sông Đà (thuộc họ Salangidae, bộ Osmeriformes) có ngoại hình rất khác biệt. Chúng nhỏ bé, chỉ dài từ 5 đến 7 cm, thân hình trong suốt hoặc trắng muốt như sữa.
Điểm độc đáo nhất là cơ thể gần như không có xương cứng, thay vào đó là khung sụn mềm chưa cốt hóa hoàn toàn. Chính sự mềm mại này khiến thịt cá ngần có hương vị thanh ngọt, không hề tanh, tạo cảm giác “tan ngay trong miệng” khi thưởng thức.
Cá ngần đánh bắt trên sông Đà.
Môi trường sinh sống của cá ngần cũng vô cùng đặc thù. Loài cá này chỉ thích hợp ở những vùng nước sạch, trong, chảy nhẹ của các lòng hồ thủy điện. Thức ăn chính là vi tảo và sinh vật phù du, nhờ vậy chất lượng thịt luôn được đánh giá cao, giàu dinh dưỡng và lành tính.
Đáng chú ý, cá ngần không thể nuôi trồng nhân tạo. Tất cả sản lượng đều đến từ khai thác tự nhiên, điều này góp phần tạo nên sự quý hiếm của loài cá đặc biệt này.
Tính mùa vụ của cá ngần càng làm gia tăng giá trị. Thông thường, chúng chỉ xuất hiện từ tháng 4 đến tháng 7 hằng năm, cao điểm là tháng 5 và 6 – giai đoạn sinh sản, khi cá tụ đàn gần mặt nước. Người dân địa phương tranh thủ đánh bắt trong khoảng 1–2 tháng ngắn ngủi ấy để bán ra thị trường. Chính vì sự khan hiếm và khó dự đoán, cá ngần luôn nằm trong nhóm “hàng hiếm”, được giới sành ăn săn lùng, giá bán có khi lên tới hàng trăm nghìn đồng mỗi kg.
Về mặt ẩm thực, cá ngần có thể chế biến thành nhiều món ngon tinh tế. Những món phổ biến nhất phải kể đến canh chua cá ngần, trứng rán cá ngần, nhúng lẩu hay gói lá hấp. Thịt cá mềm, vị ngọt thanh và không hề có mùi tanh, khiến ngay cả trẻ nhỏ hay người già cũng dễ ăn. Chính sự dễ dàng kết hợp trong bữa cơm gia đình, nhà hàng hay những bữa tiệc ấm cúng đã giúp cá ngần chiếm được cảm tình của nhiều thực khách.
Không chỉ là món ăn, cá ngần còn mang lại giá trị kinh tế quan trọng cho ngư dân dọc sông Đà. Vào mùa, mỗi hộ có thể thu hoạch hàng chục kg cá mỗi ngày, đem lại nguồn thu đáng kể. Tuy nhiên, việc khai thác chủ yếu dựa vào tự nhiên cũng đặt ra lo ngại về sự suy giảm nguồn lợi. Nếu không có biện pháp bảo tồn và quản lý hợp lý, nguy cơ cạn kiệt là hoàn toàn có thể xảy ra.
Loại cá chỉ điểm sinh thái
Ngày nay, bên cạnh những loài cá quen thuộc như: cá lăng, cá chiên, cá tầm,..., cá ngần đã góp phần làm phong phú thêm thương hiệu ẩm thực đặc sản vùng Tây Bắc. Không chỉ là “lộc trời” ban tặng cho người dân ven sông Đà, cá ngần còn là minh chứng cho sự tinh khiết, trong lành của môi trường nơi đây.
Sự hiện diện của cá ngần nhắc nhở về giá trị của việc giữ gìn môi trường sinh thái, bởi chỉ khi nguồn nước sạch, mát và ổn định, loài cá này mới có thể tiếp tục tồn tại.
Với thực khách, thưởng thức cá ngần không chỉ là trải nghiệm vị ngon đặc biệt, mà còn là sự trân trọng dành cho một món quà hiếm hoi mà thiên nhiên ưu ái ban tặng cho vùng sông núi Tây Bắc.
