Dự báo dân số Việt Nam giai đoạn 2024-2074 do Cục Thống kê (Bộ Tài chính) công bố mới đây phác họa bức tranh dài hạn về quy mô, cơ cấu và xu hướng dân số trong nửa thế kỷ tới. Báo cáo dựa trên kết quả điều tra dân số và nhà ở giữa kỳ năm 2024, đồng thời dự báo dân số toàn quốc, khu vực thành thị – nông thôn, 6 vùng kinh tế – xã hội và 34 tỉnh, thành phố.

Dân số Việt Nam nửa thế kỷ tới

Theo báo cáo, năm 2024, dân số trung bình của Việt Nam đạt 101,3 triệu người. Trên cơ sở đó, các chuyên gia xây dựng ba kịch bản dân số cho giai đoạn 50 năm tới, tương ứng với mức sinh thấp (1,45 con/phụ nữ), trung bình (1,85 con/phụ nữ) và cao (2,01 con/phụ nữ).

Theo phương án mức sinh trung bình, giai đoạn 2024–2029, dân số Việt Nam tăng bình quân 0,66% mỗi năm, sau đó tốc độ tăng giảm dần. Dân số dự báo đạt 107,6 triệu người vào năm 2034, 112,5 triệu năm 2044, hơn 114,9 triệu năm 2054 và khoảng 115 triệu vào năm 2064, khi mức sinh hầu như không tăng. Với kịch bản mức sinh thấp, dân số ở các mốc này lần lượt là 107,1 triệu – 110,6 triệu – 110,9 triệu và giảm xuống 108,2 triệu vào năm 2064.

Một nội dung đáng chú ý là tình trạng mất cân bằng giới tính trong độ tuổi kết hôn. Điều tra giữa kỳ năm 2024 cho thấy số nam giới trong độ tuổi kết hôn nhiều hơn nữ giới cùng nhóm tuổi hơn 400.000 người. Theo kịch bản mức sinh trung bình, đến năm 2029, cứ 100 nam giới 20-39 tuổi sẽ có hơn ba người "dư thừa" do thiếu phụ nữ.

Đến năm 2034, số nam giới trong độ tuổi kết hôn nhiều hơn nữ giới cùng nhóm tuổi khoảng 711.700 người, tương đương 4,9% dân số nam 20–39 tuổi.

Mức thiếu hụt phụ nữ dự kiến đạt đỉnh vào năm 2049, khoảng 1,3 triệu người, trước khi có dấu hiệu giảm dần khi tỉ số giới tính khi sinh từ sau năm 2034 được giả định trở lại mức cân bằng.

Về dài hạn, đến năm 2074, số nam giới đến tuổi kết hôn được dự báo vẫn nhiều hơn nữ giới cùng độ tuổi khoảng 829.000 người, cho thấy tác động kéo dài của tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh trong những thập kỷ đầu thế kỷ 21.

Dự báo cũng đưa ra ba kịch bản mức sinh gồm: mức sinh thấp, với tổng tỉ suất sinh (TFR) giảm từ 1,91 con/phụ nữ năm 2024 xuống 1,45 vào năm 2074; mức sinh trung bình, giả định giảm chậm và đạt 1,85 con/phụ nữ vào cuối kỳ dự báo; và mức sinh cao, giả định tăng nhẹ lên 2,01 con/phụ nữ vào năm 2074.

Năm 2025, mức sinh của Việt Nam là 1,93 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế 2,1 con, tiếp tục xu hướng giảm sinh.

Dân số vàng kết thúc trước dự báo

Báo cáo cũng cho thấy sự khác biệt giữa các kịch bản dân số sẽ ngày càng rõ nét sau năm 2034. Trong trường hợp mức sinh thấp, quy mô dân số năm 2074 có thể chỉ đạt 103,9 triệu người; ngược lại, nếu duy trì mức sinh cao, dân số có thể tăng lên 118,5 triệu người. Với kịch bản trung bình, được đánh giá khả thi nhất, dân số Việt Nam dự kiến đạt 114,2 triệu người vào năm 2074, tăng khoảng 12,7% so với hiện nay.

Cùng với biến động về quy mô là xu hướng đô thị hóa mạnh mẽ. Hiện dân số thành thị chiếm khoảng 38,2% tổng dân số, tương đương 38,7 triệu người. Dự báo đến năm 2045, tỉ lệ dân số đô thị sẽ đạt 50%, đánh dấu bước chuyển quan trọng trong phân bố dân cư cả nước.

Theo báo cáo, thời kỳ dân số vàng của Việt Nam sẽ chính thức khép lại vào năm 2036, sớm hơn ba năm so với dự báo năm 2019. Từ mốc này, Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số, với tốc độ thuộc nhóm nhanh nhất thế giới. Đến năm 2034, tỉ trọng người từ 65 tuổi trở lên dự kiến đạt 14%, đánh dấu thời kỳ dân số già.

Dân số vàng tức là cứ hai người trong độ tuổi lao động (15-64 tuổi) "gánh" một người phụ thuộc (dưới 15 hoặc từ 65 trở lên).

Quá trình già hóa kéo theo áp lực lớn về an sinh và chăm sóc sức khỏe. Số người từ 60 tuổi trở lên được dự báo tăng từ 14,2 triệu hiện nay lên 38,5 triệu vào năm 2074. Đáng chú ý, nhóm rất cao tuổi (từ 80 tuổi trở lên), đối tượng có nhu cầu chăm sóc y tế đặc biệt, sẽ tăng gấp 8 lần, từ khoảng 2 triệu lên 15,4 triệu người trong vòng nửa thế kỷ tới.

Tuổi thọ trung bình của nam giới được dự báo tăng từ 72,3 tuổi năm 2024 lên 77,9 tuổi năm 2074, còn nữ giới tăng từ 77,3 lên 82,4 tuổi.